Prawa autorskie do programu komputerowego. Które elementy software’u podlegają ochronie?

• Sprawdź ceny minimalne za usługi rzecznika patentowego

Czy można chronić sam pomysł na program komputerowy?

Klienci często pytają mnie jak chronić program komputerowy czy aplikację mobilną.

W dany projekt włożyli masę czasu, serca i pieniędzy. Twierdzą, że sam pomysł działania ich aplikacji jest zupełnie innowacyjny. Naturalne jest więc, że chcą zabezpieczyć się przed konkurencją. I tutaj jest słowo klucz. Wiele osób mówiąc o ochronie software’u chciałoby zastrzec sam pomysł na program. O tym, dlaczego jest to niemożliwe, przeczytasz więcej w dalszej części.

Tutaj podam Ci, mam nadzieję obrazowy przykład.

Bardzo lubię biegać. Jak każdy biegacz amator używam aplikacji Endomondo. Pozwala ona m.in. mierzyć pokonany dystans czy liczyć spalone kalorie. Jeżeli prawo autorskie chroniłoby sam pomysł na aplikację mobilną, to twórca Endomondo mógłby zablokować wszystkie inne aplikacje mające podobną funkcjonalność.

Oczywiście przy teoretycznym założeniu, że to on był z pomysłem pierwszy.

Prawa autorskie do programu komputerowego

Polska ustawa o prawie autorskim (dalej PrAut.) uznaje program komputerowy za utwór:

Art. 1

1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

2. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);

[…]

Ustawa PrAut nie zawiera definicji programu komputerowego. Pojawiają się głosy, że program komputerowy to nie czysty kod zawieszony gdzieś w próżni. Aby program mógł działać, potrzebny jest zawsze jakiś nośnik – komputer.

Wydaje się, że brak oficjalnej definicji programu komputerowego wynika z tych samych powodów co przy wynalazku. Prawo często nie nadąża za postępem, więc takie definicje prędzej czy później by się zdezaktualizowały.

Co ciekawe, definicja programu komputerowego pojawia się w prawie amerykańskim. Copyright Act mówi, że jest to:

zestaw instrukcji lub rozkazów, przeznaczonych do użycia bezpośrednio lub pośrednio w komputerze w celu osiągnięcia danego rezultatu.

Jak chronić pomysł na biznes? Podcast

Nie masz czasu czytać ani oglądać powyższego nagrania? Dla Twojej wygody przygotowałem podcast na temat tego jak chronić pomysł na biznes. Odtwarzając go na swoim telefonie możesz słuchać tej audycji gdziekolwiek jesteś.

>> Pobierz odcinek | Zobacz wszystkie odcinki
>> Odsłuchaj na: Apple Podcast | Spotify | Google Podcast | YouTube

Prawa autorskie nie chronią samego pomysłu na program

Ochronie nie podlega sam pomysł czy koncepcja działania takiego programu. Art. 72 ust. 2 ustawy PrAut precyzuje, że idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, nie podlegają ochronie. Przyjmuje się bowiem, że elementy te nie mają twórczego charakteru.

Potwierdza to wyrok Sądu Apelacyjnego z 04.01.1995 r., (I ACr 422/94):

Podobieństwo w zakresie samej funkcji programów nie może być dostateczną podstawą naruszenia prawa autorskiego. Aby doszło do naruszenia prawa autorskiego podobieństwo porównywanych utworów musi być innego rodzaju, niż podobieństwo wynikające ze sposobu przedstawienia zadania oraz kontynuacji i rozwijania ogólnie znanych danych.

Może więc dojść do sytuacji, że konkurent stworzy program komputerowy bazujący na Twoim pomyśle, ale zrobi to całkowicie po swojemu. Inny będzie kod źródłowy programu oraz interfejs użytkownika. Musisz się pogodzić z tym, że takie zachowanie będzie całkowicie legalne.

^{Dalsza część artykułu pod formularzem.}

Wracając do przykładu z aplikacją Endomondo.

Na rynku jest zatrzęsienie aplikacji mierzących aktywność fizyczną. Każda analizuje ruch Twojego telefonu w oparciu o nadajnik GPS i satelitę. Te dane są przetwarzane i później przedstawiane Tobie w postaci informacji o spalonych kaloriach, tempie oraz przebytej trasie. Każda z tych aplikacji mobilnych wykorzystuje tą samą zasadę działania, ale wszystko wyrażone jest w innej formie.

Które elementy programu komputerowego chroni prawo autorskie?

Ochronie podlega jedynie forma wyrażenia dzieła.

Czyli konkretnie to, jak urzeczywistniłeś swój pomysł na program. Formą wyrażenia będzie jedynie taka postać programu, która pozwoli na jego zwielokrotnienie. Ewentualnie na uzyskanie programu w przyszłości.

Formą wyrażenia programu będzie napisany przez programistę kod źródłowy. Problem w tym, że jest on niezrozumiały dla komputera, dlatego musi być przetłumaczony na tzw. kod wynikowy.

I taki kod również stanowi formę wyrażenia programu, a więc podlega ochronie.

 
Co ciekawe, ochronie podlegać może już dokumentacja projektowa programu.

Musi ona jednak na tyle szczegółowo opisywać jego działanie, że na tej podstawie możliwe będzie napisanie działającego programu. W takim przypadku programiście, który na podstawie dokumentacji napisze kod programu, nie będą przysługiwały do niego prawa autorskie.

Wynika to z tego, że programista nie musiał dodawać nic kreatywnego od siebie. Przeniósł jedynie na kod źródłowy to, co przygotowano dla niego w dokumentacji projektowej. Oczywiście wszystko zależy od konkretnego przypadku 🙂

 
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11.01.2005 r., (I ACa 154/04):

Dzieło będące wynikiem pracy rutynowej bądź rezultatem możliwym do osiągnięcia przez osoby podejmujące się tego samego zadania, nie ma charakteru twórczego.

Ochronie podlegają twórcze elementy programu komputerowego

Mówienie o tym, że prawo autorskie zabezpiecza kod programu to zbytnie uproszczenie.

Faktycznie bowiem ochronie podlegają jedynie jego twórcze elementy. Tym samym, najczęściej prawa autorskie do programu komputerowego obejmują nie kod czy layout w całości, a ich fragmenty twórcze.

Czy prawo autorskie chroni layout programu komputerowego?

Naturalne częścią programu komputerowego jest interfejs użytkownika. Pozwala on na korzystanie z programu zgodnie z jego przeznaczeniem. Pojawia się więc pytanie, czy taki layout korzysta z ochrony przewidzianej dla programów komputerowych?

Na to pytanie odpowiedział Europejski Trybunał Sprawiedliwości (sprawa C-393/09), który stwierdził, że graficzny interfejs użytkownika nie stanowi formy wyrażenia programu komputerowego. A wynika to z tego, że nie pozwala na jego powielanie.

Nie oznacza to oczywiście, że layout w ogóle nie podlega ochronie.

Interfejs użytkownika może korzystać z ochrony według przepisów ogólnych prawa autorskiego, jeżeli jest oryginalny, czyli stanowi wyraz własnej twórczości autora. Oznacza to, że patrząc na layout, musisz ocenić czy cały albo we fragmentach może być uznany za utwór w myśl art. 1 ustawy PrAut.

Problem w tym, że za oryginalne nie mogą być uznane te elementy składowe graficznego interfejsu użytkownika, które cechują się jedynie funkcją techniczną.

Przykład:

Mamy dwa programy do edycji tekstu:

Ich cechą stricte funkcjonalną będzie białe tło przypominające kartkę papieru. Podobnie menu z licznymi klawiszami mającymi podobną funkcjonalność. Wszystkie elementy niezbędne dla wyrażenia idei danego programu znajdują się poza zakresem ochrony prawa autorskiego.

Elementy funkcjonalne programu komputerowego

Elementy funkcjonalne programu zależą od rodzaju samego programu. Elektroniczne kalendarze mogą być wyrażone w bardzo podobnym układzie tabelek z podziałem na dni, miesiące i lata. W sieci można jednak znaleźć wiele organizerów opartych na motywie kalendarza, które zawierają szereg nieoczywistych graficznych rozwiązań.

W zależności od przypadku, mogą one podlegać ochronie prawnoautorskiej.

Pomijając niechronione elementy layoutu, jako całość może on być uznany za utwór. Niezależnie od tego, ochroną mogą być objęte poszczególne ikony jako utwory plastyczne. Oczywiście pod warunkiem, że będą one efektem indywidualnej działalności twórczej autora.

Również tutaj należy pamiętać, że przez 30 lat od kiedy funkcjonują komputery osobiste, pewne elementy programów ustandaryzowały się. Okno programu zamyka się X-em w prawym górnym rogu. Niepotrzebne pliki kasuje się przeciągając je na ikonkę kosza, a dokument zapisuje się klikając w ikonkę dyskietki.

Kto posiada prawa autorskie do programu komputerowego?

Wskazałem już, które elementy programu chroni prawo. Niemniej ważne jest ustalenie, komu przysługują prawa autorskie do programu komputerowego.

I tak twórcą utworu może być jedna lub kilka osób fizycznych.

Tylko, że prawa do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy. No chyba, że warunki umowy zawartej pomiędzy nimi stanowią inaczej.

Oznacza to, że jeżeli program komputerowy stworzył zatrudniony w firmie programista, to prawa należą do firmy. Jeżeli jednak zleciłeś to zadanie na zewnątrz np. freelancerowi, to powinieneś podpisać z nim umowę przenoszącą prawa autorskie majątkowe do programu.

W przeciwnym wypadku, pomimo rozliczenia się z programistą, ma on pełne prawa autorskie do programu komputerowego. Może przykładowo udzielać odpłatnej licencji na jego używanie innym osobom.

Prawa autorskie do programu komputerowego. Podsumowanie.

Ochrona prawna programów komputerowych przez lata budziła liczne kontrowersje. Dyskusje dotyczyły tego, czy software powinien być chroniony prawem patentowym czy prawem autorskim. Ostatecznie zdecydowano się na ten drugi model.

Obecnie programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie. Wynika to z tego, że programy i aplikacje mobilne tworzone są za pomocą ciągu instrukcji wyrażonych słowami i symbolami. Taki model ochrony ma swoje plusy i minusy.

Zaletą jest to, że do uzyskania ochrony nie wymaga się żadnego formalizmu.

Z kolei, aby uzyskać patent na wynalazek trzeba:

• przygotować opis patentowy;
• przejść całą procedurę zgłoszeniową przed Urzędem Patentowym oraz
• dokonać stosownych opłat.

W prawie autorskim ochrona przyznawana jest automatycznie w momencie ustalenia utworu i to nic nie kosztuje.

Tylko, jeżeli dochodzi się sprawiedliwości w sądzie, to trzeba ustalić komu przysługują prawa autorskie do programu komputerowego. Często w przypadku software’u mamy do czynienia ze współautorstwem. Sąd musi również ustalić, który element programu jest chroniony przez prawo. Dopiero na końcu ocenia się czy działania konkurenta naruszają prawa autorskie do programu komputerowego.

Zobacz również:

• SME Fund 2023 – Jak skorzystać z dotacji na rejestrację znaku towarowego?
• Rejestracja marki na Amazon. Czym jest Amazon Brand Registry?
• Licencja na wykorzystanie postaci z bajek. Gdzie szukać kontaktu?
• Jak dostosować znak towarowy do rejestracji?
• Naruszyłeś znak towarowy? Dowiedz się co może Ci za to grozić
• Kradzież nazwy firmy poprzez rejestrację w Urzędzie Patentowym
• 33 powody dlaczego warto chronić markę firmy jako znak towarowy
• Ile trwa rejestracja znaku towarowego? Wszystko, co musisz wiedzieć